Foodwast

Voedselverspilling als inzicht

Voedsel als behoefte

Eten, het is een van onze primaire levensbehoefte. Iedereen heeft het nodig, waar dan ook ter wereld. Wel eet iedereen weer anders. Heel vroeger keken we wat eetbaar was in onze omgeving en deden het daarmee. Later gingen we ons eten verbouwen en nu… nu maakt het niet uit waar het voedsel vandaan komt, we hebben het tot onze beschikking. Aan de ene kant lekker en fijn, we kunnen altijd aan onze behoeftes voorzien. Daardoor is er wel een afstand gecreëerd tussen ons en het voedsel. Weten we nog wel hoe het groeit en waar het vandaan komt? Hoeveel energie kost het om in de winter een tomaat te laten groeien? Misschien is dat wel de reden dat we niet meer stil staan bij het feit dat we een tomaat met een ‘ingedeukt’ plekje gelijk tot afval bestempelen en daarmee heel wat energie verloren gaat. Voor die tomaat tien anderen. Maar hoeveel CO2 stuur je daarmee de lucht in? Met al dat voedsel dat achterloos wordt weggegooid, zorgen we niet goed voor onze aarde.

Jaarlijks gooien mensen 50 kilo voedsel per jaar weg. Dit is 14 procent van het voedsel dat we inkopen en vermijdbaar. ¹ Dat is te voorkomen door beter te kiezen wat je eet en hoeveel je eet. Met het weggooien van al dat voedsel gooi je niet alleen geld weg, maar ook de energie die in de teelt, verpakking, transport, koeling en bereiding van het voedsel is gestoken. We zijn gewend aan een bepaalde perfectie en vorm aan het voedsel en daardoor vallen heel wat groenten en fruit al af bij de productie. Dat onnodig weggooien van eten heet voedselverspilling.

Al dit verspillen heeft economische, ecologische en sociale gevolgen. Voor bijvoorbeeld het economische aspect zijn er hoge kosten voor het afvalbeheer. Daarnaast heb je de kosten van de stortplaatsen, waar het merendeel van het verspilde voedsel heen gaat. Maar ook heb je transportkosten en de kosten voor het zuiveringsbedrijf of, in sommige gevallen, de kosten voor de afvalscheiding. ² Met elk onaangeroerd voedsel dat in de prullenbak verdwijnt, gooi je natuurlijk ook geld weg. Dit heeft ook ecologische gevolgen. In elk voedsel zit heel wat energie verscholen. Met elke kilo voedsel die je weggooit, gooi je eigenlijk 1,3 liter benzine weg. In de top 3 van producten die het meest belastend zijn voor het milieu staat vlees bovenaan, gevolgd door zuivel en groente. ³ Maar het verspillen van voedsel roept ook maatschappelijke vraagstukken op, door de wereldwijde financiële crisis, stijgende voedselprijzen en internationale voedseltekorten. Naar schatting wordt een derde van het voedsel verspilt over de gehele wereld, terwijl 12% van de bevolking ondervoed is. Daarnaast zijn kwaliteitsstandaards van voedsel hoog. Daardoor beland een deel ook gelijk op de afvalbult, omdat deze niet ‘geschikt’ zijn voor verkoop. Het gaat dan om producten die goed zijn, maar qua uiterlijk iets afwijken. ⁴ Niet alleen de consument gooit veel eten weg, ook voordat het bij de consument terecht komt, valt er al het een en ander weg uit de voedselketen. Het is een heel actueel dilemma. Want, hoe voorkom je al die verspilling? Welke maatregelen kun je nemen?

Verschillende maatregelen

Het duurde even, maar nu begint de overheid zich er ook mee te bemoeien. In Frankrijk is er een wetgeving gekomen waarin supermarkten geen voedsel meer mogen weggooien. Het zorgt ervoor dat in die keten minder ‘verspilt’ wordt. Maar wat blijkt? Voedsel dat weg wordt gegeven aan voedselbanken, blijkt bedorven te zijn of niet meer te gebruiken. Niet helemaal doeltreffend dus. ⁵ Ook is de het percentage verspilling bij de supermarkten niet erg groot, namelijk vijf procent, in vergelijking met de producent die negenendertig procent weggooit. Wel krijgen ‘mislukkelingen’ steeds meer een plek in de schappen. Albert Heijn presenteert: de buitenbeetjes. Fruit dat niet door de ‘keuring’ heen komt hoe fruit er voor het oog uit moet zien. In de winkels van het Franse supermarktbedrijf Intermarché liggen al langere tijd 'lelijke' groente en fruit in de schappen. ⁶ Ook is er sprake van om de TMT datum er vanaf te halen en het risico aan de consument te laten. Producten zijn vaak nog goed wanneer de datum verstreken is. De Albert Heijn heeft nu ook een speciale app waar je kunt zien waar producten zijn die ‘tegen de datum’ zijn en dus goedkoper de deur uit gaan. Zo is de consument goedkoper uit. Er zijn al initiatieven die ervoor zorgen dat mislukkelingen toch nog gegeten worden (aan de smaak is niets mis, alleen de vorm) door ze bijvoorbeeld te verwerken in soepen, sausen en salades. De ‘Kromkommer’ is zo’n initiatief. ⁷ Vanuit de overheid is er een initiatief No Waste Network gestart die allerlei acties en bedrijven in kaart brengt. Deze zijn vooral gericht vanuit bedrijven of naar bedrijven toe.

De Europese Commissie heeft een onderzoek gedaan in 2010 en daar is een schema uit gekomen waar het duidelijk te zien waar de meeste verspilling is.⁵

Nog even terug naar de consument, die blijkt wel de grootste verspillers te zijn. Om in beeld te krijgen wat de impact is van onze manier van leven (dus, het achterloos weggooien van voedsel) zie je in het filmpje:

Eten met gevoel

Waarom wordt er eigenlijk verspilt? Hoe komt het dat er zoveel in de afvalbak terecht komt? Een reden daarvoor is dat we eigenlijk niet weten wat we kopen, we kopen te veel en in te grote verpakkingen. Het overzicht zijn we kwijt. Daarnaast is het in onze culturele samenleving heel gewoon om voedsel weg te gooien. De Britse voedselactivist Tristram Stuart deed onderzoek naar voedselverspilling en deed het boekje open met keiharde cijfers. Hij zette niet alleen bedrijven en supermarkten in beweging, ook consumenten werden ermee geconfronteerd. In een reis naar China, zag hij dat bij de bevolking Oeigoeren, waar voedselverspilling taboe is, alles gebruikt wordt. “‘Als wij –zoals de Oeigoeren, die in een woestijn leven– voedsel ervaren als iets van onschatbare waarde, zouden we er op een heel andere manier mee omgaan.’ Want uiteindelijk, stelt Stuart, is voedsel geen koopwaar. ‘Het is de koppeling tussen de mens en de aarde. Grond is onze belangrijkste rijkdom. Ons lot hangt af van hoe we daarmee omgaan.’’⁸ Misschien moeten we de waarde van voedsel weer inzien, en beseffen hoeveel verloren gaat. Als onze cultuur verandert, verandert ook onze mentaliteit.

Nieuwe ontwikkelingen

Verschillende instanties zijn al bezig om het bewustzijn van de consument jegens voedselverspilling te vergroten. 2014 was het jaar van de voedselverspilling. Vanuit de bedrijven naar de consumenten werd veel gecommuniceerd. Daarnaast is er een concept, overgewaaid uit Engeland, dat grote evenementen organiseert voor consumenten. Zij noemen zichzelf Damn Wast Food. Een voorbeeld wat zij doen zijn grote maaltijden organiseren als evenement, enkel gemaakt van anders verspilt voedsel. In Amsterdam, Rotterdam, Groningen, Zwolle zijn al van zulke grote maaltijden georganiseerd. Een ander voorbeeld om consumenten bewust te maken is het foodbattelen. Gezinnen battelen tegen elkaar en houden bij wat ze eten en verspillen. Het maakt de consument bewust wat zijn rituelen en mentaliteiten zijn.⁹

Ontwerpers buigen hun hoofd over deze kwestie. Op welke manier kunnen zij bijdrage aan dit probleem? Kunstenaars zorgen bijvoorbeeld voor het bewustzijn. Zo zette de Engelse kunstenaar Banksy vorig jaar met een ludieke kunstmanifestatie mensen aan het denken over hoe we omgaan met dieren. Een ander voorbeeld een student, net afgestudeerd aan de Design Academy, die een voorraadsysteem ontwikkelde, die hij Forage noemde. Deze smart technology zorgt ervoor dat de gebruiker overal en waar dan ook kan weten wat er in zijn kast staat. Maar ook worden er nieuwe verpakkingen ontwikkeld. Kleiner en efficiënter, zodat ook daar de verspilling bij de consument kleiner wordt. Daarnaast zijn er ontwikkelingen om chips of sensoren in de verpakking te programmeren, zodat je daaraan kan zien of een product over de datum is of niet. Noesjka Klomberg heeft een aantal jaar geleden met het concept Voedseljutter laten zien dat voedselverspilling op de akkers makkelijk tegen te gaan is als we boeren en burgers met elkaar verbinden. Van de ‘verrotte’ of slecht fruit dat overblijft na een markt dag, is ook een oplossing; fruitleer. Studenten van de Willem de Kooning academie hebben een manier gevonden om van al dat rotte fruit leer te maken. Zo is ook de ontwerp en designwereld druk bezig opzoek naar oplossingen en bewustwording.

Daarnaast heb je het probleem dat we eigenlijk niet weten wat we kopen en hoeveel er ons huis binnensluipt naar onze koelkast. Samsung komt met een oplossing voor dit probleem. Zij komen met de slimme koelkast. Deze koelkast zit vol met sensoren. Deze registreert wat er in en uit komt en verteld wanneer iets ‘tegen de datum’ is. Helaas laat deze nog even op zich laten wachten. Hij is nu in ontwikkeling, maar wanneer hij uitkomt… En dan nog is het een hele investering. Maar als je dan voedsel overhoudt, van de vorige dag of groente die opmoeten, wat dan? Kliekjes dag is de oplossing. Er zijn verschillende boeken, apps, blogs en website om hier inspiratie voor de krijgen. Soms vraagt het iets meer creativiteit. Maar als je dat niet wilt? Je wilt gewoon een maaltijd, geen gedoe met eten of groente overhouden. Het moet duidelijk zijn wat je wilt eten. De recepten moeten zonder dat je veel moeite hoeft te doen, voor je neus staan. Het liefst zo gemakkelijk mogelijk. Oplossingen zijn er. Zo is er de app Eetweek. Deze kijkt niet naar wat je overhoudt, maar zorgt dat jij gepast je eten in huis haalt. Het probleem aanpakken bij de kern. De app geeft precies aan wat je die week eet en geeft de recepten. Daarnaast verteld hij welke boodschappen gehaald moeten worden. Doordat recepten met elkaar gelinkt zijn, worden alle groenten en producten gebruikt. Hierdoor houdt je niets over. Je weet wat je gaat eten, je hebt overzicht en rust omdat je niet iedere keer na hoeft te denken wat je wilt gaan eten.

Er zijn zoveel initiatieven, producten, ideeën, organisaties bedacht om voedselverspilling tegen te gaan. Het wordt tijd dat we het in de cijfers terug gaan zien. Efficiënte manieren om met ons voedsel om te gaan en bewuster te zijn hoeveel energie het kost om voedsel te verbouwen, zijn goed om verandering tot stand te laten komen.

¹ Voedsel Monitor (mid term rapport 2013) van de Universiteit Wageningen

² WRAP, 2009. Household Food and Drink Waste in the UK

³ Voedselverspilling huishoudens 2013, Factsheet van MilieuCentraal en Voedingscentrum

⁴ EU Fusions, About Food Waste

⁵ Codonesu, Gabriella. Trouw. 22 05 2015. 03 2016 <http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/4037943/2015/05/22/Nieuwe-wet-verbiedt-Franse-supermarkten-eten-weg-te-gooien.dhtml >.

⁶ Trouw redactie. 16 12 2014. 11:18 − bron: ANP Bewerkt door: redactie − 16/12/14. <http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/3812393/2014/12/16/AH-gaat-kromme-komkommers-en-wortels-verkopen.dhtml>.

⁷ www.kromkommer.com

⁸ Walsche, Alma De. MO. 1 11 2013. <http://www.mo.be/es/node/1036>.

⁹ www.damnfoodwaste.com